Khi bước qua tuổi trung niên, đôi lúc chúng ta quên mất là để chìa khóa ở đâu, không chắc đã khóa cửa hay chưa – những tình huống tưởng chừng bình thường của tuổi già.
Tuy nhiên, nếu sự đãng trí diễn ra thường xuyên, đi kèm thay đổi trong hành vi, khả năng phán đoán hay giao tiếp, đó có thể là tín hiệu cảnh báo sớm của bệnh Alzheimer hoặc một dạng sa sút trí tuệ.
Việc nhận biết sớm là chìa khóa quan trọng giúp người bệnh được chẩn đoán, điều trị và hỗ trợ kịp thời.
Sự khác biệt giữa Alzheimer và chứng mất trí nhớ
Mất trí nhớ không phải là một bệnh cụ thể mà là biểu hiện của sự suy giảm chức năng não khiến người bệnh gặp khó khăn trong tư duy, ghi nhớ, ngôn ngữ và hành vi. Trong số các nguyên nhân gây sa sút trí tuệ, bệnh Alzheimer chiếm tỷ lệ cao nhất, thường tiến triển âm thầm qua nhiều năm.
Người mắc Alzheimer có thể mất dần khả năng lưu giữ thông tin, xử lý ngôn ngữ và ra quyết định. Dù chưa có thuốc chữa khỏi hoàn toàn, việc phát hiện sớm các dấu hiệu có thể giúp kiểm soát triệu chứng, cải thiện chất lượng cuộc sống và giảm gánh nặng cho gia đình.
10 dấu hiệu sớm cần chú ý
1. Mất trí nhớ ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày
Đôi lúc quên chỗ để chìa khóa hay tên người quen là điều bình thường, nhưng người mắc Alzheimer có thể quên cả những sự kiện vừa xảy ra hoặc lặp đi lặp lại cùng một câu hỏi trong thời gian ngắn. Việc quên thường xuyên và ảnh hưởng đến sinh hoạt hằng ngày là dấu hiệu cảnh báo đáng chú ý.
2. Khó lập kế hoạch hoặc tập trung
Bệnh có thể khiến người bệnh gặp khó khăn khi theo dõi kế hoạch, tính toán hay thực hiện các công việc quen thuộc. Việc chi trả hóa đơn, nấu ăn theo công thức hay duy trì lịch làm việc trở nên rối loạn, mất tập trung và dễ bỏ dở giữa chừng.
3. Gặp khó khăn khi làm những việc quen thuộc
Các hoạt động từng thành thạo như lái xe đến nơi quen thuộc, sử dụng đồ gia dụng hay chơi một trò chơi yêu thích trở nên lúng túng. Người bệnh dần mất khả năng thực hiện các thao tác quen thuộc, khiến họ cảm thấy bối rối hoặc sợ sai.
4. Nhầm lẫn về thời gian và không gian
Người mắc Alzheimer có thể quên ngày tháng, mùa trong năm hoặc lý do mình có mặt ở một nơi nào đó. Một số người thậm chí lạc đường ngay trong khu vực quen thuộc hoặc không nhớ mình đã đến đó bằng cách nào.
5. Khó khăn khi nói hoặc viết
Ngôn ngữ bị ảnh hưởng rõ rệt: người bệnh khó tìm từ thích hợp, dừng giữa câu, nói lặp lại hoặc thay thế từ bằng những cụm từ sai nghĩa. Việc viết lách cũng trở nên rời rạc, câu cú thiếu liên kết, phản ánh sự rối loạn trong tư duy ngôn ngữ.
6. Đặt đồ vật sai chỗ
Khác với việc quên tạm thời, người mắc Alzheimer thường để đồ ở những nơi phi lý – như cất ví trong tủ bếp hoặc để điều khiển trong tủ lạnh – rồi quên mất hoàn toàn. Khi tìm không thấy, họ có thể nghi ngờ người khác lấy mất.
7. Giảm khả năng phán đoán
Khả năng đưa ra quyết định đúng đắn suy giảm. Người bệnh có thể dễ tin vào các cuộc gọi lừa đảo, chi tiêu vô tội vạ hoặc ăn mặc không phù hợp thời tiết. Sự thay đổi này thường được người thân phát hiện sớm hơn bản thân họ.
8. Thu mình, ngại giao tiếp
Sự thay đổi về trí nhớ và ngôn ngữ khiến người bệnh cảm thấy thiếu tự tin. Họ dần rút khỏi các hoạt động xã hội, bỏ dở sở thích hoặc ngại gặp gỡ bạn bè, dẫn tới cô lập và trầm cảm – yếu tố làm bệnh tiến triển nhanh hơn.
9. Thay đổi cảm xúc và tính cách
Tâm trạng trở nên thất thường: dễ cáu gắt, nghi ngờ, buồn bã hoặc sợ hãi vô cớ. Một người vốn vui vẻ có thể trở nên lạnh lùng, hoặc ngược lại, người điềm tĩnh lại trở nên nóng nảy, lo lắng. Những thay đổi này không đơn thuần do tuổi tác.
10. Giảm khả năng xử lý hình ảnh và định hướng không gian
Người mắc Alzheimer có thể gặp khó khăn trong việc đánh giá khoảng cách, nhận diện gương mặt hoặc ước lượng độ sâu khi lái xe. Thị lực giảm không chỉ do mắt, mà do não bộ mất khả năng xử lý tín hiệu hình ảnh.
Ai có nguy cơ cao?
Theo các chuyên gia, tuổi tác là yếu tố nguy cơ lớn nhất – đa số ca bệnh xảy ra ở người trên 65 tuổi. Ngoài ra, giới tính, di truyền, chấn thương đầu, tăng huyết áp, tiểu đường, rối loạn mỡ máu và lối sống ít vận động đều liên quan đến sự phát triển của bệnh.
Phụ nữ có nguy cơ cao hơn nam giới, có thể do tuổi thọ dài hơn hoặc yếu tố nội tiết. Những người có người thân từng mắc Alzheimer cũng có nguy cơ cao gấp 2-3 lần.
Bên cạnh đó, các thói quen như hút thuốc, thiếu ngủ, ít vận động hay stress kéo dài đều làm tăng khả năng tổn thương tế bào thần kinh.
Phân biệt với lão hóa bình thường
Không phải mọi thay đổi về trí nhớ đều đáng lo. Việc thỉnh thoảng quên tên một người, quên lịch hẹn nhưng sau đó nhớ lại là điều bình thường khi lão hóa. Tuy nhiên, nếu sự quên lặp đi lặp lại, ảnh hưởng đến công việc hoặc giao tiếp, cần được thăm khám sớm.
Một dấu hiệu khác để phân biệt là mức độ ảnh hưởng tới cuộc sống. Người lớn tuổi bình thường vẫn có thể tự chăm sóc bản thân dù đôi khi hay quên, còn người mắc Alzheimer thường cần nhắc nhở hoặc hỗ trợ trong các hoạt động hằng ngày.
Khi nào cần đi khám?
Nếu bạn hoặc người thân bắt đầu có những biểu hiện như mất định hướng, thay đổi hành vi, hoặc gặp khó khăn trong công việc từng quen thuộc, hãy trao đổi với bác sỹ. Các xét nghiệm máu, kiểm tra nhận thức và chụp não có thể giúp loại trừ những nguyên nhân khác như trầm cảm, thiếu vitamin, rối loạn điện giải hoặc tác dụng phụ của thuốc.
Hiện nay, các nhà khoa học đã phát triển xét nghiệm máu hỗ trợ phát hiện Alzheimer sớm, dù chưa phổ biến rộng rãi. Phát hiện sớm giúp người bệnh có kế hoạch điều trị, tập luyện và điều chỉnh lối sống nhằm làm chậm tiến trình sa sút trí tuệ.
Alzheimer không chỉ là câu chuyện của tuổi già mà là vấn đề sức khỏe cộng đồng đang gia tăng nhanh chóng. Việc nhận biết 10 dấu hiệu sớm, duy trì lối sống lành mạnh và thăm khám kịp thời chính là chìa khóa giúp mỗi người chủ động bảo vệ trí nhớ và chất lượng sống khi bước vào tuổi trung niên và cao tuổi.
