Đồ uống có đường và hệ lụy cho sức khỏe
Chia sẻ trong hội thảo cung cấp thông tin báo chí về tác hại của đồ uống có đường đối với sức khỏe và vai trò của thuế tiêu thụ đặc biệt trong kiểm soát bệnh tiểu đường vừa được Bộ Y tế tổ chức mới đây, bà Đinh Thị Thu Thủy – phó vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Y tế – cho hay trung bình trong 330ml đồ uống có đường có gas thường chứa khoảng 35g đường, cung cấp khoảng 140 kcal năng lượng, trong khi có rất ít giá trị dinh dưỡng (theo Tổ chức Y tế thế giới).
Một chai nước cam ép 455ml thông thường sẽ chứa khoảng 15 thìa cà phê đường.
Nghiên cứu ở 75 quốc gia cho thấy mức tiêu thụ đồ uống có đường tăng 1% liên quan đến việc có thêm gần 5 người lớn thừa cân/100 người dân và hơn 2 người lớn béo phì/100 người; chủ yếu ở các nước thu nhập thấp và trung bình.
Nghiên cứu này cũng xác định sử dụng đồ uống có đường nhiều trong thời thơ ấu có liên quan đến nguy cơ thừa cân, béo phì.
Sử dụng thường xuyên đồ uống có đường làm gia tăng nguy cơ mắc các rối loạn chuyển hóa như đái tháo đường type 2, bệnh tim mạch, tăng huyết áp, gout, gia tăng nguy cơ mắc các bệnh răng miệng, ảnh hưởng xấu đến sức khỏe của xương.
“Tiêu thụ đồ uống có đường thường xuyên là nguyên nhân chính làm tăng tỉ lệ béo phì trên toàn cầu và các bệnh không lây nhiễm liên quan đến chế độ ăn uống. Thừa cân, béo phì là vấn đề sức khỏe đáng lo ngại ở cả người lớn và trẻ em ở Việt Nam”, bà Thủy cho hay.
TS Angela Pratt, trưởng đại diện Tổ chức Y tế thế giới (WHO) tại Việt Nam, cho biết tỉ lệ người mắc bệnh không lây nhiễm tại Việt Nam đang cao, và tình trạng thừa cân – béo phì cũng gia tăng nhanh chóng, từ 15,6% năm 2015 lên 19,6% năm 2021.
Đáng lo ngại hơn, tỉ lệ thừa cân, béo phì ở trẻ em và thanh thiếu niên (5-19 tuổi) đã tăng gấp hơn 2 lần, từ 8,5% năm 2010 lên 19% năm 2020.
Có bằng chứng mạnh mẽ cho thấy những người thường xuyên dùng đồ uống có đường phải đối mặt với mức tăng cao nguy cơ mắc bệnh tiểu đường type 2, bệnh tim, đột quỵ và ung thư. Thói quen này cũng có liên quan đến tăng cân và béo phì ở trẻ em và người lớn.
Tiêu thụ đồ uống có đường ở Việt Nam đã tăng nhanh trong 15 năm qua. Năm 2023, người Việt Nam uống đồ uống có đường gấp 4 lần so với năm 2009. Vào năm 2023, trung bình mỗi người ở Việt Nam uống gần 70 lít đồ uống có đường mỗi năm (1,3 lít/tuần).
Giải pháp để giảm tiêu thụ đồ uống có đường
Theo TS Hoàng Thị Mỹ Hạnh – Viện Chiến lược và chính sách y tế, hiện nay nhiều quốc gia trên thế giới đã thực hiện các chính sách nhằm giảm tiêu dùng thực phẩm không lành mạnh, trong đó có đồ uống có đường.
“Có hai nhóm chính sách chính là tạo môi trường thuận lợi để người tiêu dùng lựa chọn, sử dụng thực phẩm lành mạnh hơn như áp thuế với đồ uống có đường, trợ giá cho các đồ uống không có đường/lành mạnh.
Ghi nhãn dinh dưỡng, hàm lượng đường/sản phẩm và cảnh báo sức khỏe. Hạn chế quảng cáo (đặc biệt đối với trẻ em) và các hình thức khuyến mại; hạn chế các khu vực bán đồ uống có đường, tăng cường đồ uống lành mạnh trong chương trình dinh dưỡng.
Nhóm chính sách thứ hai là truyền thông thay đổi hành vi bao gồm truyền thông quy mô cộng đồng về chế độ ăn uống lành mạnh, bao gồm tiếp thị xã hội; giáo dục dinh dưỡng cho nhóm đích”, bà Hạnh cho hay.
WHO khuyến nghị áp thuế đối với đồ uống có đường nhằm làm tăng giá thành, từ đó giảm tiêu dùng. Biện pháp này đặc biệt hiệu quả trong việc thay đổi thói quen của trẻ em và thanh thiếu niên, những người bị ảnh hưởng nhiều hơn bởi giá cả.
Trên toàn cầu hiện đã có 104 quốc gia/vùng lãnh thổ ban hành chính sách thuế thuế tiêu thụ đặc biệt trên toàn quốc nhằm tăng giá đồ uống có đường vì mục tiêu sức khỏe. Ba quốc gia khác áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt tại một số bang/thành phố/tỉnh.
Trong khu vực ASEAN đã có 6 quốc gia là Thái Lan, Philippines, Malaysia, Lào, Campuchia và Brunei áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường.
Bà Đinh Thị Thu Thủy cũng cho rằng việc áp thuế với đồ uống có đường, nước giải khát có đường là biện pháp cần khẩn trương thực hiện với mục tiêu bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
“Bộ Y tế thống nhất phương án dự kiến tiếp thu đối với dự án Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt như đề nghị của Bộ Tài chính, theo đó mức thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng này có thể giãn thời gian áp dụng và lộ trình là 8% từ năm 2027 và 10% từ năm 2028”, bà Thủy cho hay.
Cần khẩn trương áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường
Trao đổi với báo chí ngày 7-5, TS Angela Pratt cho rằng hiện nay là thời điểm rất phù hợp để đưa vào thuế với đồ uống có đường. Nếu không có hành động can thiệp, xu hướng tiêu thụ đồ uống có đường sẽ còn tiếp tục tăng, kéo theo ảnh hưởng tiêu cực đến trẻ em, thanh thiếu niên, người lớn, gia đình, xã hội và nền kinh tế.
“Ở một số quốc gia, chúng tôi thấy ngành công nghiệp muốn chặn hoặc trì hoãn thuế, với các lập luận rằng nó sẽ gây ra tổn thất kinh tế.
Nhưng bằng chứng từ các quốc gia khác cho thấy điều này không đúng. Trên thực tế, người tiêu dùng chuyển sang các loại đồ uống khác, tốt cho sức khỏe hơn. Các nhà sản xuất thông minh cải tiến sản phẩm của họ để phù hợp với nhu cầu mới.
Vì vậy, WHO kêu gọi những nhà hoạch định chính sách cần ra quyết định hành động ngay bây giờ”, tiến sĩ Angela Pratt nhấn mạnh.
