Những năm gần đây, biểu diễn trực tiếp từng được xem là “phao cứu sinh” của giới nghệ sĩ trong kỷ nguyên streaming. Nhưng đến năm 2025, ngay cả chiếc “phao” ấy cũng đang chìm dần. Giữa cơn bão chi phí, khủng hoảng kinh tế, vé bán chậm và những rào cản thị thực ngày càng siết chặt, ngành lưu diễn đang đối mặt với cuộc khủng hoảng toàn cầu chưa từng có – một cuộc thoái trào lặng lẽ nhưng nghiêm trọng.
Khi những ngôi sao cũng phải ‘tính toán từng bước đi’
Theo báo cáo từ How Music Charts kết hợp với Digital Music News, chỉ trong vòng hai năm (2022-2024), số nghệ sĩ tầm trung lưu diễn ít nhất 10 show mỗi năm giảm từ 19% xuống còn 12%. Với các siêu sao, con số này giảm từ 44% xuống 36%. Những ngôi sao tưởng chừng “đụng đâu cháy vé đó” giờ đây cũng phải chùn bước, thậm chí hủy tour vì ế vé, như trường hợp của Jennifer Lopez, The Black Keys hay Lauryn Hill & Fugees trong năm qua.
Không dừng lại ở đó, các lễ hội âm nhạc vốn là điểm tụ hội lý tưởng cho cả nghệ sĩ lẫn người hâm mộ cũng không còn “miễn nhiễm” trước cơn khủng hoảng. Coachella 2024 – sự kiện âm nhạc từng bán hết vé chỉ sau vài giờ nay phải mất đến gần một tháng để tiêu thụ hết vé, với hơn một nửa số người mua phải trả góp để giữ chỗ.
Ngành công nghiệp thường lấy Taylor Swift làm chuẩn mực: hơn 2 tỷ USD thu về từ 149 đêm diễn của “The Eras Tour” trong vòng hai năm, với giá vé trung bình 204 USD. Đó là kỷ lục, nhưng cũng là ảo ảnh. Với đa số nghệ sĩ, đặc biệt là các tên tuổi đang phát triển, tổ chức lưu diễn đồng nghĩa với một canh bạc lớn, thậm chí có thể “cháy túi”. Trong bối cảnh Mỹ đối diện nguy cơ suy thoái 60% trong năm 2025 (theo nhiều tổ chức tài chính lớn), chi tiêu cho giải trí của công chúng không còn là ưu tiên. Ngay cả khi muốn xem show, người hâm mộ cũng phải cân nhắc kỹ lưỡng giữa một đêm nhạc và… một tháng tiền điện.
Lưu diễn: Từ ‘mơ ước’ thành ‘gánh nặng’
Chi phí đi lại, thuê địa điểm, hậu cần, nhân sự và đặc biệt là thị thực nghệ sĩ đều leo thang. Tại Mỹ, phí xin visa P (loại dành cho nghệ sĩ) đã tăng gần bốn lần, từ 460 USD lên 1.615 USD. Con số này là “án tử” cho các ban nhạc indie nhỏ hoặc nghệ sĩ đến từ các quốc gia có thu nhập trung bình. Jason Dungan – nghệ sĩ nhạc thể nghiệm với nghệ danh Blue Lake đã phải bỏ ban nhạc gốc ở Copenhagen và lưu diễn tại Mỹ cùng nhóm nghệ sĩ ở New York để tiết kiệm chi phí. Thay vì nản lòng, Dungan xem đó là cơ hội sáng tạo mới: “Giới hạn về tiền bạc cũng giống như giới hạn về giai điệu, nó buộc bạn phải nghĩ khác đi”.
Không ít nghệ sĩ đã chọn từ chối biểu diễn trực tiếp. Clarence Clarity hay Keith Rankin (death’s dynamic shroud) tập trung hoàn toàn cho công việc phòng thu và mô hình kinh doanh nội dung kỹ thuật số. Rankin cùng nhóm của mình điều hành NUWRLD Mixtape Club – nền tảng phát hành nhạc hàng tháng, xây dựng cộng đồng trung thành và tạo dòng tiền ổn định.
Ngoài ra, “đồng bộ hóa” âm nhạc với nội dung hình ảnh (quảng cáo, phim ảnh, game…) ngày càng được ưa chuộng. Simon J Karis – giám đốc hãng đĩa Nice Music chia sẻ rằng các bản nhạc từ nghệ sĩ của hãng đã xuất hiện trong video trượt tuyết, và đang thương thảo với hãng phim A24 để đưa nhạc vào điện ảnh. Đây là lối đi thông minh: ít rủi ro, dễ tiếp cận thị trường quốc tế mà không cần rời khỏi phòng thu.
Chuyến lưu diễn không còn là mục tiêu cuối cùng?
Bob Lefsetz từng nói: “Old school – Tour để quảng bá album. New school – Album để quảng bá tour”. Nhưng có vẻ, câu nói này đang lỗi thời. Ngày nay, có những nghệ sĩ chỉ cần TikTok, Spotify, hoặc một bản sync deal tốt là đủ để bật lên. Lưu diễn từng là đích đến cao quý giờ chỉ là một lựa chọn trong nhiều chiến lược tiếp cận khán giả. Dẫu vậy, sức hấp dẫn của sân khấu vẫn chưa phai nhạt. Với nhiều nghệ sĩ như Blue Lake: “Được chơi nhạc trước khán giả là một trải nghiệm riêng tư, mạnh mẽ và không gì sánh bằng”. Chính sự giao cảm trực tiếp đó – điều mà không nền tảng số nào thay thế được khiến nghệ sĩ vẫn khao khát đi tour, dù có khó khăn.
Hiểu rõ tầm quan trọng của biểu diễn trực tiếp đối với văn hóa và kinh tế, một số chính phủ đã chủ động hỗ trợ. Anh quốc ra mắt sáng kiến UK Live Trust – mỗi vé xem concert tại sân vận động sẽ trích 1 bảng Anh hỗ trợ cho các địa điểm nhỏ. Quỹ này đã thu hơn 500.000 bảng nhờ các buổi diễn của Diana Ross, Pulp, Mumford & Sons… Bên cạnh đó, cựu nghị sĩ Jeremy Corbyn phát động “A Summer To Save Music” – chuỗi concert cộng đồng quy mô nhỏ, giá rẻ, nhằm kéo người nghe trở lại và phục hồi hệ sinh thái biểu diễn cơ sở.
Tái cấu trúc để sống còn
COO của Music Ally, ông Patrick Ross, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc các nghệ sĩ lớn mở đường cho người mới. Tour diễn của Holly Humberstone mời Medium Build biểu diễn mở màn – một cơ hội giúp Medium Build bùng nổ trên streaming và mạng xã hội, dù chỉ là “vai phụ”.
Ngoài ra, Patrick Ross cũng cho rằng thị trường châu Á sẽ là điểm đến trọng yếu trong giai đoạn tiếp theo, khi ngày càng nhiều nghệ sĩ lớn lưu diễn tại đây: Lady Gaga, Coldplay, BLACKPINK, Tyler the Creator… Những thị trường mới, mức giá cao, nhu cầu mạnh sẽ trở thành “phao cứu sinh” mới, ít nhất là trong ngắn hạn.
Về dài hạn, công nghệ thực tế ảo (VR concert) có thể mở ra kỷ nguyên biểu diễn ảo. Nhưng liệu VR có thể thay thế cảm giác thật sự đứng giữa đám đông, hò reo, sống cùng từng nốt nhạc?
Tóm lại, lưu diễn từng là thước đo thành công, là nơi nghệ sĩ gặp gỡ công chúng, là trải nghiệm đáng mơ ước. Nhưng đến năm 2025, giấc mơ ấy đang được viết lại. Không phải nghệ sĩ nào cũng còn muốn hay có thể bước lên xe tour. Nhưng điều đó không đồng nghĩa với một nền âm nhạc chết dần. Trái lại, nó là lời cảnh tỉnh: ngành công nghiệp âm nhạc cần một cấu trúc bền vững hơn, linh hoạt hơn, và công bằng hơn – nơi không chỉ những người như Taylor Swift mới có thể “lên đường”.
