1. Vai trò của vitamin A với sức khỏe trẻ em
Vitamin A là thuật ngữ dùng để chỉ chất mang hoạt tính sinh học của retinol. Thuật ngữ “retinoids” bao gồm vitamin A dạng tự nhiên và tổng hợp tương tự như retinol, có hoặc không có hoạt tính sinh học.
Vitamin A là loại tan trong dầu, có tác dụng bảo vệ mắt, chống quáng gà và các bệnh khô mắt, đảm bảo sự phát triển bình thường của bộ xương, răng, bảo vệ niêm mạc và da, tăng cường sức đề kháng của cơ thể chống lại các bệnh nhiễm khuẩn.
1.1. Vitamin A giúp đôi mắt sáng khỏe
Vai trò nổi bật nhất của vitamin A là bảo vệ đôi mắt. Vi chất này tham gia trực tiếp vào các phản ứng hóa học ở các tế bào que và nón trong võng mạc, giúp mắt nhìn thấy trong điều kiện thiếu ánh sáng. Sự có mặt của vitamin A là một phần không thể thiếu đối với việc đảm bảo thị giác của con người.
Thiếu hụt vitamin A cũng là nguyên nhân hàng đầu gây mù lòa ở trẻ em, vốn có thể phòng ngừa được. Biểu hiện sớm của tình trạng này là quáng gà (trẻ nhìn kém khi trời chập choạng tối), nếu kéo dài sẽ dẫn đến khô mắt, loét giác mạc và cuối cùng là mất thị lực vĩnh viễn.
Vitamin A rất cần thiết cho sự sống còn, sức khỏe, tăng trưởng và phát triển của trẻ em.
1.2. Tăng cường hệ miễn dịch
Không chỉ tốt cho mắt, chức năng của vitamin A là đáp ứng miễn dịch, do hoạt động đặc hiệu lên các tế bào của cơ thể, vitamin A tham gia tích cực vào sức chống chịu bệnh tật của con người. Vitamin A giúp duy trì sự toàn vẹn của các tế bào niêm mạc đường hô hấp và tiêu hóa. Đây là hàng rào phòng thủ đầu tiên ngăn chặn vi khuẩn và virus xâm nhập cơ thể.
Trẻ em bị thiếu hụt vitamin A, dù chỉ ở mức độ nhẹ hay trung bình, đều có hệ miễn dịch yếu hơn những trẻ được nhận đủ vitamin A. Hậu quả là trẻ dễ mắc các bệnh nhiễm trùng và khi mắc bệnh thì diễn biến thường nặng hơn. Các nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ rõ ràng giữa thiếu vitamin A với mức độ nghiêm trọng của các bệnh như:
- Nhiễm trùng đường hô hấp (viêm phổi).
- Tiêu chảy kéo dài.
- Sốt rét.
- Bệnh sởi.
Đáng chú ý, theo các tài liệu từ Ủy ban Thường trực về Dinh dưỡng của Liên hợp quốc, việc đảm bảo đủ vitamin A cho trẻ dưới 5 tuổi ở những vùng có nguy cơ thiếu hụt có thể giúp giảm tới 23% tỷ lệ tử vong nói chung. Con số này cho thấy ý nghĩa to lớn của việc bổ sung vi chất này đối với sự sống còn của trẻ.
1.3. Tham gia hỗ trợ quá trình tăng trưởng thể chất và hệ cơ xương của trẻ
Khi đi vào cơ thể, vitamin A được chuyển hóa thành retinoic acid. Retinoic acid đóng vai trò như một hormone (hormone-like) trong điều chỉnh sự lớn và phát triển của các mô trong hệ cơ – xương. Chất này hoạt động như một loại hormone đặc biệt, đóng vai trò tín hiệu điều chỉnh sự phân chia tế bào và phát triển của các mô trong hệ cơ và xương. Nhờ đó, khung xương của trẻ được kích thích phát triển vững chắc, giúp trẻ đạt được chiều cao và cân nặng tối ưu. Thiếu vitamin A làm trẻ bị chậm lớn, còi cọc, ảnh hưởng đến sự phát triển đầy đủ và khỏe mạnh của hệ xương khớp.
2. Chiến lược bổ sung vitamin A liều cao
Do nguy cơ thiếu hụt vitamin A vẫn còn phổ biến ở nhiều quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam, việc bổ sung vitamin A liều cao định kỳ đã trở thành một chương trình y tế dự phòng quốc gia hiệu quả và chi phí thấp được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị.
Viên uống vitamin A liều cao có vai trò như một kho dự trữ tạm thời, cung cấp lượng vitamin A cần thiết để bảo vệ trẻ trong thời gian dài (khoảng 4-6 tháng) chỉ bằng một liều duy nhất. Đây là giải pháp hữu hiệu để phòng ngừa tình trạng thiếu hụt cấp tính, đặc biệt là đối với nhóm trẻ có nguy cơ cao như trẻ dưới 36 tháng tuổi, trẻ suy dinh dưỡng, trẻ mắc sởi, hoặc trẻ bị tiêu chảy, viêm đường hô hấp kéo dài.
Ở mỗi độ tuổi, trẻ sẽ được bổ sung liều lượng vitamin A phù hợp theo hướng dẫn của cán bộ y tế.
Lịch trình khuyến nghị như sau:
- Thời điểm bắt đầu: Trẻ nên được uống liều đầu tiên khi tròn 6 tháng tuổi.
- Tần suất: Định kỳ 6 tháng một lần (thường vào các đợt chiến dịch ngày 1/6 và đầu tháng 12 hàng năm tại các trạm y tế).
- Đối tượng: Trẻ em từ 6 – 36 tháng tuổi (tại một số vùng khó khăn, độ tuổi này có thể mở rộng lên đến 5 tuổi).
3. Lời khuyên cho cha mẹ
Cha mẹ hãy chú ý đưa trẻ đi uống vitamin A đúng lịch tại trạm y tế xã/phường theo lịch. Việc bổ sung vitamin A qua viên uống phải tuân thủ nghiêm ngặt liều lượng và chỉ định từ cán bộ y tế, bởi vitamin A là vitamin tan trong dầu, nếu dùng quá liều có thể gây ngộ độc tích lũy. Tuyệt đối không tự ý bổ sung vitamin A liều cao tại nhà.
Ngoài ra, để đảm bảo đủ nhu cầu dinh dưỡng cần thiết, cha mẹ cần chú trọng đến chế độ dinh dưỡng dài hạn. Hãy làm phong phú bữa ăn của trẻ bằng các thực phẩm giàu vitamin A như gan động vật, lòng đỏ trứng, sữa và các chế phẩm từ sữa, các loại rau củ quả có màu vàng, cam, đỏ (cà rốt, bí đỏ, đu đủ, xoài) và các loại rau có màu xanh đậm (rau ngót, rau muống, cải bó xôi).
Lưu ý, vitamin A là loại vitamin tan trong dầu. Do đó, bữa ăn của trẻ cần có đủ lượng dầu mỡ cần thiết để cơ thể hấp thu vi chất này một cách tối ưu.
